به گزارش خبرمغرب، یکی از قدیمی‌ترین جشن‌های ایرانی با قدمتی چندین هزار ساله جشن یلدا است که عموم مردم به آن شب چله می‌گویند، این مراسم در آخرین شب پاییز که طولانی‌ترین شب سال است برگزار می‌شود و ایرانیان با اجرای آیین‌های گوناگون آن را جشن می‌گیرند. در همدان نیز همچون سایر مناطق ایران از دیرباز مراسم شب چله با توجه به فرهنگ و اقلیم این منطقه برگزار می‌شد و مردم همدان با شب‌چره، شب‌نشینی و جمع شدن در منزل بزرگان به پاسداشت این جشن می‌پرداختند.

خوراکی‌های شب یلدا

امروزه برای مهیا کردن بساط شب چره شب چله فقط کافی است سری به بازار بزنید و هر آنچه لازم دارید بخرید، اما در گذشته چنین نبود، کدبانوهای همدانی از مدت‌ها قبل به فکر فراهم کردن بساط شب‌چره و تنقلات شب یلدا بودند، بانوان این دیار تخمه هندوانه و خربزه خریداری شده در تابستان را جدا و خشک می‌کردند و پس از بو دادن با نمک آن را برای شب چله آماده می‌کردند. سنجد، آلو، آلبالو خشک، شانی، مویز از دیگران تنقلات شب یلدا بود که به دست بانوان همدانی مهیا می‌شد. هندوانه یکی از مهم‌ترین‌ میوه‌های شب چله بود که برای سالم ماندنش آن در اصطبل زیر کاه نگه می‌داشتند. کدو، شلغم، لبو، ترب سیاه، انار، سیب و به از دیگران خوردنی‌های این شب بودند. همدانی‌ها مثلی درباره خوردن میوه بِه در شب یلدا دارند که «سیب سردی، انار نامردی، بِه بده به دستم اگر مردی»

این خوراکی‌ها را در مجمعه‌های مسی لب توری می‌چیدند و تزیین می‌کردند و برای دورهمی شب چله روی کرسی در اتاق پنج‌دری بزرگ یا میانه اتاق مهمان قرار می‌دادند.

شام شب یلدا هم یکی از مهمترین خوراکی‌های این شب بود که هر خانواده بسته به وسع مالی خود آن را آماده می‌کرد و شامل آبگوشت، کوفته، پلو و آش بود، یکی دیگر از غذاهایی که در این شب مرسوم بود، «کله‌پاچه» بود که به آن شام محبت می‌گفتند، در مواردی که بین دو خانواده کدورت بود، بزرگ فامیل آنها را به خانه خود دعوت می‎کرد و برایشان کله‎پاچه می‌پخت و با خوردن این شام بین آنها صلح و محبت برقرار می‌کرد.

بازی‌ها و قصه‌های شب یلدا در همدان

در شب یلدا بازی‌های مختلفی در همدان مرسوم بود که معروف‌ترین آنها «تاک و جُفت» بود. این بازی با مقداری نخود یا تعدادی مهره انجام می‌شد، نفر اول دست خود را به پشت می‌برد و چند مهره داخل مشت خود می‌گذاشت و مشت را مقابل بازیکن مقابل می‌گرفت تا تعداد مهره‌ها را حدس بزند. اگر درست حدس می‌زد، برنده می‌شد و بازی را او ادامه می‌داد و اگر حدس او نادرست بود و بازنده می‌شد باید به اندازه مهره‌های دست برنده به او تنقلات می‌داد و این روال تا آنجا ادامه پیدا می‌کرد که بازیکن مقابل مهره‌ها را حدس بزند و نوبت بازی او برسد.

«پُر یا پُوت» یکی دیگر از بازی‌های رایج همدان در شب چله بود که یک تفاوت اساسی با «تاک و چفت» داشت و به این صورت بود که بازیکنان مشت خود را  به پشت سر می‌بردند و سپس آن را مقابل همبازی خود می‌گرفتند تا حدس بزند داخل آن پر است یا پوت(خالی).

بازی «فنجان و حقه‌بازی» از دیگر بازی‌های شب یلدا بود که در آن شش فنجان را وارونه داخل سینی قرار می‌دادند و زیر یکی از آنها نخود یا مهره‌ای را پنهان می‌کردند و بازیکن مقابل برای برنده شدن باید جای مهره یا نخود را حدس می‌زد.

«مهره‌ریزان» و «فال سوزن» از بازی‌های متداول در میان بانوان در شب چله بود. در «مهره‌ریزان» یک شب قبل از شب یلدا میزبان کوزه‌ای به نام «قوزوله» را تهیه می‌کرد و به در خانه مهمانان می‌برد تا هر کدام چیزی درون کوزه بیندازند، از سوزن و سکه تا مهره و سنگریزه. در شب چله این کوزه را به دست دختربچه‌ای می‌دادند و توری قرمز روی سر او می‌انداختند، سپس مهمانان دور او حلقه می‌زدند و با خواندن ابیاتی از حافظ یا سعدی و… دختربچه وسیله را از داخل کوزه بیرون می‌آورد و این شعر فال صاحب آن  شیء تلقی می‌شد.

«فال سوزن» یکی دیگر از سرگرمی‌های این شب بود که دختربچه‌ای روی تکه پارچه قرمز و آب نخورده‌‌ای سوزن می‌زد و با هر بار سوزن زدن، حاضران در مجلس در دل نیت می‌کردند و زنان مسن مجلس اشعاری را  از حفظ می‌خوانند و حاضران شعر را پاسخی برای نیت خود می دانستند.

شال‌اندازی یکی دیگر از رسوم شب چله همدانی‌هاست که با عید نوروز مشترک است.

تفأل به دیوان حافظ، شاهنامه‌خوانی، مَتَل‌گویی و قصه‌گویی خصوصا قصه حسین کرد شبستری، امیرارسلان و مختارنامه از دیگر سرگرمی‌های مرسوم در این شب بود.

«خنچه برون» شب یلدا برای نوعروس‌های همدانی

یکی از مراسم اهالی همدان در شب چله مراسم «خنچه برون» است که در شب چله خانواده داماد برای نوعروسان پیش‌کشی از میوه و تنقلات هدیه می‌برند و شب یلدا را در کنار هم سپری می‌کردند.

مردم همدان همچون دیگر مردمان ایران زمین با پاسداشت شب چله به عنوان طولانی‌ترین شب سال و با دورهمی و در کنار هم بودن و انجام بازی‌های مختلف بر مهر و عشق خود نسبت به یکدیگر می‌افزودند و لحظات شادی را در کنار هم سپری می‌کردند.

آئین کهن شب یلدا در ۹ آذر ۱۴۰۱ ثبت میراث جهانی شده ‌است.