مسلمانان سراسر جهان این آیین مذهبی را با آداب و رسوم گوناگون همراه کردهاند، مردم همدان نیز از گذشته همچون سایر مسلمانان در این ماه مبارک سنت‌های خاص خود را داشتند که بسیاری از آنها یا فراموش شده و یا در آستانه فراموشی قرار گرفته‌اند و برخی نیز همچنان برگزار می‌شوند. حلول این ماه مبارک بهانه‌ای شد برای مرور آداب و رسوم در همدان.
آئین پیشواز از ماه رمضان
اهالی استان همدان از قدیم‌الایام چند روز مانده به آغاز رمضان به استقبال این ماه می‌رفتند که به آن پیشواز یا در اصطلاح عامیانه پیشباز از ماه رمضان می‌گفتند و به این صورت بود که مردم برای استقبال از ماه رمضان و آماده شدن برای عبادت در این ماه، سه روز آخر ماه شعبان را روزه می‌گرفتند.
غبارروبی مساجد و تهیه مایحتاج نیازمندان
یکی دیگر از رسوم مردم این دیار برای ورود به ماه رمضان غبارروبی مساجد و تهیه مایحتاج مورد نیاز برای خودشان و نیازمندان بود.
مراسم کلوخ‌اندازان
از دیگر سنت‌های قدیمی مردم همدان مراسم کلوخ‌اندازان بود که در روز آخر ماه شعبان برگزار می‌شد و به این صورت بود که اغلب مردم به اطراف شهر و آبادی می‌رفتند و به تفریح و شادی می‌پرداختند و هنگام عصر کلوخی از روی زمین برمی‌داشتند و نیت می‌کردند تا آخر ماه رمضان گناه نکنند و سپس کلوخ را محکم بر زمین می‌زدند و می‌شکستند، آنها معتقد بودند با شکستن کلوخ، امیال نفسانی خود را می‌شکنند، عده‌ای از همدانی‌ها نیز هنگام غروب کلوخی را در دست می‌گرفتند و رو به قبله می ایستادند و می‌گفتند خدایا گناهان و کارهای بد گذشته را شکستیم، آنگاه کلوخ را محکم بر زمین می‌زدند تا خرد شود و با این کار خود را برای ماه رمضان آماده می‌کردند، علاوه بر این مردم در این روز با پخت غذاهای مختلف از جمله کباب سرداشی از نیازمندان و فقرا پذیرایی می‌کردند.
سحری‌خوانی و چاووش‌خوانی
یکی دیگر از رسوم دیرینه همدانی‌ها در ماه رمضان سحری‌خوانی بود که به دلیل نبود رادیو، تلویزیون و ساعت برخی افراد نیمه‌های شب در کوچه‌ها می‌گشتند و با خواندن اشعار، ذکرخوانی و چاووش‌خوانی روزه‌داران را برای سحر بیدار می‌کردند که به دلیل وجود وسایل ارتباط جمعی و ساعت امروزه این سنت از بین رفته است.
روزه قلاغی
یکی دیگر از آیین‌های این دیار روزه قلاغی(کلاغی) بود و به این صورت بود که بچه‌هایی که به سن شرعی نرسیده بودند از سحر تا اذان ظهر روزه می‌گرفتند.
کیسه برکت
از دیگر رسم‌های رایج در همدان دوختن «کیسه برکت» بود و به این صورت برگزار می‌شد که در روز ۲۷ ماه رمضان بانوان برای اقامه نماز ظهر و عصر به مسجد می‌رفتند و همراه خود پارچه و نخ و سوزن خود می‌بردند و بین نماز ظهر و عصر کیسه برکت را می‌دوختند. آنها درون این کیسه مقداری پول می‌گذاشتند و بین اعضای خانواده تقسیم می‌کردند، آنها معتقد بودند این کار موجب افزایش خیر و برکت می‌شود.
جمع کردن خرده‌نان‌های سفره افطاری
در ایام ماه رمضان برخی از خانواده‌ها بعد از افطار، خرده‌نان‌های سر سفره را جمع می‌کردند و در ظرفی مخصوص می‌ریختند و برای استفاده از آبگوشت پخته شده از گوشت قربانی نگه می‌داشتند و متعقد بودند هر که از این نان و آبگوشت بخورد تمام آرزوهایش برآورده می‌شود. بعدها این باور تبدیل به سنتی در ماه رمضان در همدان شد.
فرستادن افطاری به خانه نوعروس
یکی دیگر از آیین‌های مردم استان همدان در ماه رمضان فرستادن افطاری به خانه نوعروسان بود، این رسم به این صورت بود که خانواده تازه داماد افطاری مفصلی تهیه میکرد و به او می‌داد تا به خانه پدر نوعروس ببرد. این افطاری شامل چند قرص نان، گرده دو زرده، برنج، روغن حیوانی، مرغ و یا ماهی، میوه، انگشت پیچ، زولبیا و بامیه و… است. خانواده نوعروس هم چند شب بعد خانواده داماد را برای صرف افطاری به خانه خود دعوت می‌کردند.
آجیل مشکل‌گشا
یکی دیگر از رسوم مردم همدان تهیه و توزیع آجیل مشکل‌گشا به نیت برآورده شدن حاجات است، که در مسجد و بین نمازگران در فاصله نماز مغرب و عشاء انجام می‌شد.
غذاهای ویژه ماه رمضان
مردم همدانی‌ها همچون سایر نقاط کشور غذاها و خوردنی‌های ویژه‌ای برای ماه رمضان دارند که شامل انواع آش و آبگوشت، فرنی، ترحلوا، طاس کباب، شامی کباب، سرداشی، شیر برنج، رشته پلو و… است. همچنین نان گرده، کماج، انگشت پیچ، حلوازرده، پنجه‌خاله، نیس در جهان، آگردک و زولبیا و بامیا از شیرینی‌های رایج این دیار در ماه مبارک رمضان هستند.
برگزاری مجالس ختم قرآن، شب زنده‌داری و عزاداری در شب‌های قدر و زیارت اهل قبور از دیگر مراسم رایج در ماه رمضان بین همدانی‌ها است.
هر چند با تغییر سبک زندگی تعدادی از این آئین‌ها به فراموشی سپرده شده‌اند و یا مناسب سبک زندگی کنونی نیستند، اما سنت‌هایی مانند برگزاری مجالس ختم قرآن، شب زنده‌داری و عزاداری در شب‌های قدر و زیارت اهل قبور، بردن افطاری برای نوعروس، پخت غذاها و شیرینی‌های مخصوص این ماه و روزه کله قلاغی همچنان در بین مردم این دیار پابرجا هستند.
صبورا شهابی باهر