به گزارش پایگاه خبری خبر مغرب از همدان، همدان با قدمتی کهن یک از نقاط عالم‌پرور است که در طی قرون و سده‌های مختلف دانشمندان و علمای بسیاری در این دیار متولد شده‌اند، در آن زیسته‌اند یا به دیگر نقاط مهاجرت کرده‌اند، این افراد در زمینه‌های گوناگون علمی، هنری و دینی خدمات شایانی به بشریت کرده‌اند.
میرسیدعلی همدانی یکی از عارفان و عالمان برجسته ایرانی است که در قرن هشتم هجری می‌زیست، با وجود شهرت این عارف بزرگ در کشمیر، تاجیکستان، هندوستان و پاکستان متاسفانه در بین ایرانیان آنچنان شناخته شده نیست، پس در این مجال سعی بر این است برای آشنایی با این شخصیت بزرگ نگاهی به زندگی و آثار این عالم برجسته بیندازیم.
آغاز زندگانی و تحصیلات میرسیدعلی همدانی
میرسیدعلی همدانی در ۱۲ رجب سال ۷۱۴ هجری همزمان با دوران حکومت الجایتو در شهر همدان متولد شد، پدرش امیرشهاب‌الدین حاکم این شهر بود. او دوران کودکی تا جوانی را در همدان سپری کرد.
میرسیدعلی در سنین ۲۵ تا ۳۰ سال به توصیه استادش «شیخ محمود مزدقانی» از همدان هجرت کرد و به سمنان رفت، بعدها به به سربداران خراسان پیوست و شأن سیاسی پیدا کرد و سپس به خراسان و ماورالنهر رفت. یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های میرسیدعلی اتحاد تشیع و تصوف بود که در زمینه کوشش بسیار کرد.
این عالم همدانی در دوران حکمرانی تیموریان می‌زیست و ارتباط امیر تیمور و بعضی از نمایندگان او با میرسیدعلی خوب نبود و او پیوسته مورد آزار و اذیت آنان بود. اما با این وجود، وی هیچ ترسی از سخن حق نداشت و بی‌واهمه شاهان و حاکمان زمانش را نصیحت می‌کرد.
میرسیدعلی تحصیلات مقدماتی علوم را در کودکی نزد دایی خود یاد گرفت. سپس برای برای تکمیل تحصیلات خود به نقاط دیگر از جمله بلخ و خراسان سفر کرد و نزد اساتید بزرگی چون شیخ محمود مزدقانی، شیخ تقی الدین علی دوستی سمنانی، شیخ نجم‌الدین محمد اسفرائینی، شیخ علاء‌الدّوله سمنانی، قطب‌الدین یحیی نیشابوری، شیخ الاسلام شرف الدین درگزینی، نظام‌الدین یحیی غوری خراسانی و شیخ رکن‌الدین سعید حبشی علم حدیث، حکمت و عرفان را آموخت و در تزکیه نفس و سلوک ملکوتی از آنان تأثیر پذیرفت.
این عالم بزرگ در سنین جوانی به مقام استادی رسید و به القاب متعددی شهره بود، به طوری که نزد فضلا و دانشمندان به سلطان العارفین معروف بود و مردم کشمیر وی را بانی اسلام و علی ثانی می‌گفتند، دوستداران و مریدانش به او لقب شاه همدان داده بودند و در تاجیکستان به نام حضرت امیرجان معروف است. لقب دیگر میرسیدعلی امیرکبیر است.
سفرهای تبلیغی میرسیدعلی همدانی
میرسیدعلی برای تبلیغ اسلام به کشورهای مختلف از جمله عربستان، حجاز، شام، مصر، آسیای میانه، قفقاز، آذربایجان، سریلانکا، تبت، نپال، کشمیر، شبه قاره هند و پاکستان سفر کرد.
این عارف همدانی در دوران زندگانی خود سه بار به کشمیر سفر کرد و در محله علاء‌الدین پوره در شهر سرینگر کنونی در کنار رودخانه «جهلم» ساکن شد.
او در کشمیر و جامو مناظرات مختلفی که با عالمان و کاهنان مذاهب هندو، بودایی و.. داشت بر آنان پیروز می‌شد و همین امر باعث علاقه مردم به اسلام و ترویج آن در این منطقه شد.
به طوری که رواج دین اسلام و زبان فارسی در میان مردم کشمیر، مرهون سعی و تلاش میرسیدعلی است. این عالم بزرگ در کشمیر کتابخانه و مدرسه دینی ساخت و افراد بسیاری به دست او به دین اسلام گرویدند.
میرسیدعلی همدانی در یکی از سفرهایش به کشمیر ۷۰۰ نفر از یاران، شاگردان و پیروانش را که اغلب از سادات، مشاهیر و عرفا و هنرمندان چیره‌دست بودند به کشمیر برد که باعث نفوذ فرهنگ و هنر ایرانی-اسلامی و زبان فارسی در این منطقه شدند، به گونه‌ای که میرسیدعلی را «حواری کشمیر» خواندند و کشمیر لقب «ایران صغیر» گرفت.
این دانشمند همدانی همچنان در کشمیر و تاجیکستان، هواداران بسیاری دارد و در در حال حاضر در کشمیر به او «شاه همدان» می‌گویند و هوادارانش برای زیارت و بزرگداشت او به «خانقاه مولا» یا «زیارتگاه شاه همدان» در کنار رود جهلم می‌روند.
شایان ذکر است علاوه بر کشمیر، تبلیغ و ترویج دین اسلام در بلتستان واقع در شمال پاکستان توسط میرسیدعلی همدانی انجام شده است.
آثار میرسیدعلی همدانی
از میرسیدعلی همدانی بیش از ۱۴۰ اثر در زمینه تفسیری، روایی، اخلاق، فلسفه، حکمت، عرفان و ادبیات به زبانهای فارسی و عربی به جا مانده است.
از مهم‌ترین آثار او می‌توان به «ذخیره‌الملوک»، «منهاج‌العارفین»، «آداب‌‌المشایخ»، «دوایر القلوب»، «رساله قدسیه»، « آداب الطالبین» و «رساله درویشیه» اشاره کرد.
تعدادی از این آثار در زمینه حقوق والدین، مناسبات زناشوئی، مقام زن، برادری و دوستی، عدل و شاه عادل، شکر نعمت، صبر و انواع آن، موعظه و تبلیغ دین، کسب روزی حلال، تعلیم و تربیت فرزندان و… پرداخته است. آموزه‌های این عالم ایرانی درباره خانواده و تعلیم و تربیت، همچنان بین مردم تاجیکستان محبوب است.
میرسیدعلی علاوه بر اینکه عالمی بزرگ بود، قریحه شعر هم داشت، به طوری که مجموعه اشعار باقیمانده از او شامل چهل و یک غزل عرفانی و صوفیانه است.
این عارف ایرانی، از بزرگان عرفانی طریقه کبرویه بود که در آثارش بر پایبندی به دین تاکید داشت و رهرو امیرالمومنین (ع) و ائمه اطهار بود، میرسیدعلی در آثار عرفانی خود به اسرار خلقت توجه خاصی داشت.
«هفت وادی» یکی از آثار عرفانی میرسیدعلی است که آن را برای درمان روح و نفس نوشته است.
مجموعه اندیشه‌های اخلاقی و اجتماعی این عارف بزرگ همدانی در کتاب «ذخیرۃ الملوک» بیان شده، این کتاب مهم‌ترین و مصل‌ترین اثر میرسیدعلی است و در زمینه سیاست مدنی نوشته شده است. بیشتر مطالب این کتاب، ترجمه و تلخیص کتاب‌های احیاءعلوم الدین و کیمیای سعادت امام محمد غزالی است که مولف به آنها اضافاتی افزوده است.
شاگردان میرسیدعلی همدانی
میرسیدعلی همدانی در طول عمر پربار خود شاگردان بسیاری تربیت کرد که معروف‌ترین و فاضل‌ترین شاگردان او، نورالدین جعفر بدخشی است. بدخشی، مشاهدات خود از اخلاق و رفتارمیرسیدعلی در کتاب «خلاصه المناقب» گرد آورده است.
یکی دیگر از شاگردان همدانی، خواجه اسحاق ختلانی بود که استادش را در سفرهایش همراهی می‌کرد و بعدها داماد میرسیدعلی شد.
میرسیدحسین سمنانی نیز دیگر شاگرد این عارف بزرگ بود که از طرف استادش برای فعالیت‌های تبلیغی چندین بار روانه کشمیر شد.
دیگر شاگردان معروف سید علی همدانی عبارتند از: میرسید محمد طالقانی، میرسیدحسین سمنانی، شیخ زین‌العابدین نیشابوری، سید جمال‌الدین عطایی، سیدمحمد کاظم معروف به سید قاضی، شیخ رکن‌الدین شیرازی و برهان‌الدین بغدادی.
پایان زندگانی میرسیدعلی همدانی
میرسیدعلی همدانی ۷۳ سال عمر کرد و در طول زندگانی خود در ایران، ترکستان و هندوستان در بین عموم مردم مقام و منزلتی خاص داشت و اغلب افراد از طبقات گوناگون برای او احترام زیادی قائل بودند.
این عارف ایرانی در سال ۷۸۵ هجری برای بار سوم به کشمیر رفت و تا ماه ذیقعد ۷۸۶ هجری همان‌جا اقامت داشت، سپس از کشمیر برای سفر حج خارج شد، در راه به درخواست حاکم پاخلی چند روز در آنجا ماند، بعد از خروج از پاخلی در کنر افغانستان بیمار شد و ۶ ذیحجه ۷۸۶ هجری قمری به دیار باقی شتافت.
و بنا به وصیت این عالم ایرانی، پیکرش به منطقه ختلان تاجیکستان برده شد و در مدرسه‌ای که در شهر کولاب تاجیکستان بنا کرده بود به خاک سپرده شد.
آرامگاه میرسیدعلی همدانی به همراه تعدادی از افراد خانوادهاش در خیابان اصلی کولاب، داخل باغ مصفایی قراردارد.
این مزار یک اتاق بزرگ با نه حجره کوچک است که قبر میرسید علی در وسط اتاق بزرگ قرار دارد، در کنار آرامگاه میرسیدعلی سایبانی سنگی منقش به نوشته وجود دارد که گفته می‌شود به دستور امیر تیمور آنجا گذاشته شده، همچنین در کنار این آرامگاه، موزه میراث ادبی و آثار خطی میرسیدعلی همدانی قرار دارد.
مردم کولاب، روزهای چهارشنبه به زیارت میرسیدعلی همدانی می‌روند.
شایان توجه است که با توجه به اکنون به شهرت و منزلت میرسیدعلی همدانی در شهر کولاب، در دانشگاه رودکی و دانشگاه تکنیکی و فنی این شهر، درس همدان‌شناسی تدریس می‌شود.
گفته می‌شود سیدحیدر موسوی صفوی اردبیلی داماد، خواهرزاده، سفیر و مرید میرسیدعلی بود که بنا بر روایتی جد حضرت امام خمینی (ره) است.
نام میرسیدعلی همدانی، در هفتصدمین سالگرد تولدش در تقویم مشاهیر سال ۲۰۱۴-۲۰۱۵ یونسکو ثبت شد. به همین مناسبت مراسم بزرگداشت او در ۳ آبان ۱۳۹۳در موزه ملی ایران برگزار شد.
همایش بین‌المللی میرسیدعلی همدانی در در نهم و دهم آبان ۱۳۹۴ در همدان برگزار شد.